در طبیعت کمتر درختی می توان یافت که مانند نخل همه ی اجزاء آن مفید و قابل استفاده باشد . میوه ی نخل به صورت های مختلف قابل نگهداری و مصرف است . از شاخ و برگ آن همچون هیزم برای گرم کردن و پختن استفاده می شود .
کنده و شاخه های خشک نخل در پوشش سقف خانه ها و احداث خانه های مخصوص ( کپری ) به کار می آید و از برگ آن هم خشک و هم تر ، انواع فرش و ظرف و وسایل زندگی می سازند .
در این بخش به انواع وسایل و ابزاری که از شاخ و برگ نخل ساخته می شود اشاره می کنیم :
۱ـ بازن
یکی از صنایع دستی بازن یا همان بادبزن است که به شکل مستطیل و یا مربع و در اندازه های مختلف ساخته می شود و دارای دسته ای است که آن را در دست می گیرند و باد می زنند .
ساختن بادبزن کار همه کس نیست و به دقت و ظرافت طبع نیازمند است.
سابقاً که بازار بادبزن رونق داشت بعضی ها وقتی برای انجام کار یا دید و بازدید از منزل خارج می شدند، یک عدد بادبزن را با خود می بردند تا در طول راه گرما را از خود دور سازند . در موارد اضطراری از بادبزن همانند یک ظرف ( بشقاب ) برای صرف خارک و رطب نیز استفاده می شد.
۲ـ بی دری
یکی دیگر از صنایع دستی بی دری است .بی دری ظرفی است کوچک برای نگاهداری خرما با گنجایش تقریبی یک تا دو کیلو که از برگ تازه ی نخل و من باب تفنن بافته و ساخته می شود .
سابقاً بی دری را به عنوان یک شیء مورد علاقه کودکان می ساختند و بچه ها با شوق و ذوق کودکانه آن را در فصل تابستان از خرمای دلخواه خود پر می کردند ؛ نگه می داشتند تا زمستان فرا رسد . در زمستان با همان شوق اولیه به سراغ آن می رفتند و خرمای آن را می خوردند (بی دری سال های سال است که فراموش شده زیرا نه از بزرگترها حوصله بافتن آن دارند و نه کودکان علاقه ای به پرکردن آن) بزرگترها کارهای بزرگ تر دارند و کودکان با انواع اسباب بازی ها سرگرم و مشغولند.
۳-پری
یکی دیگر از صنایع دستی پری است که به ظرف خرما را گویند که گنجایش شش من خرما دارد و به صورت گرد و دراز دوخته می شود برای یافتن پری برگ خشک نخل (پیش) را از شاخه جدا کرده و مدتی در آب خیس می نمایند تا نرم شود. پری را در موارد بسیار کم «گلت» نیز می نامند.
۴ـ پروند
یکی دیگر از صنایع دستی پروند است. پروند طنابی است کلفت و محکم، بافته شده از برگ نخل که طول آن ممکن است دو تا سه متر باشد و مهم ترین وسیله بالا رفتن از نخل های بلندقامت بشمار می آید. یک سر پروند دارای شکاف است که سر دیگر را از آن می گذرانند و گره می زنند.
برای بالا رفتن از نخل پروند را دور کنده، گره می زنند و کسی که می خواهد بالا برود در آن قرار می گیرد و با دو دست، دو طرف آن را می گیرد و در حالی که خود در دایره داخل پروند قرار گرفته، بالا می رود برای آنکه تعادل بالا رونده بهم نخورد همیشه مقداری از پروند که با تنه نخل تماس دارد باید محکم به بدنه درخت چسبیده باشد.
کارگران ماهر با پروند از بلندترین و صاف ترین نخل ها بالا و پایین می روند. پروند را «پرون» هم تلفظ می نمایند.
۵ـ تاکو
تاکو نیز از صنایع دستی است .ظرفی کوچک به اندازه یک کاسه بزرگ و برای نگهداری آرد – رطب – جو و گندم و غیره بکار می رود. نوعی از آن دو دستگیره دارد که بیشتر برای بالا بردن از نخل و چیدن رطب مورد استفاده قرار می گیرد. تاکو را کندوک هم می نامند.
۶ـ تک
از صنایع دستی تک است که نوعی فرش است که از برگ خرما و در اندازه های مختلف ساخته می شود و اندازه معمولی آن دو در یک و نیم (1/5× 2 ) متر است. یک نوع آن که به تک فرش شهرت دارد به عرض 1/5 تا 2 متر و به طول 15 تا 20 متر می سازند که در مراسم عروسی و روضه خوانی و غیره بکار می رود. نوار تک توسط زن ها بافته می شود اما در دوخت آن هم زن و هم مرد می تواند سهیم باشد. از تک در پوشش سقف اتاق نیز استفاده می شود تک را «تکل» نیز می نامند.
۷ـ جامش
از صنایع دستی جامش است که بر وزن کاوش به معنی «جارو» است که از به هم پیوستن شاخه های ظریف و کوچک نخل ساخته می شود. در ترکیب آن «جا» به معنی مکان و «مش» به معنی پاک کننده بکار رفته است.
۸ـ دموک
یکی دیگر از صنایع دستی دموک است. نوعی بادبزن بدون دسته و دایره شکل است که قطر آن به طور متوسط بین ده تا بیست سانتیمتر می باشد. مورد استفاده آن بیشتر روشن ساختن اجاق و منقل است که ذغال تیره و سرد را به آتشی روشن و گرم مبدل می سازد.
۹ـ دوز
دوز یکی دیگر از محصولات صنایع دستی است .نوعی بند یا طناب که از برگ تر و تازه نخل می بافند و مصرف فراوان دارد. انواع ظروف و فرش به وسیله ی رشته «دوز» به هم پیوند می خوردند و شکل و شمایل می یابند. «دوز» را «درونی» به ضم دال، هم می گویند.
بافت «دوز» کار مردان است و زنان بندرت بدان می پردازند. در شب نشینی های دوستانه و فامیلی، کارگران و اهل فن در حالی که دسته ای برگ تر و تازه نخل با خود دارند سرگرم «دوز ریسی» می شوند و با یک تیر دو نشان می زنند، هم ساعات بیکاری را پر می کنند و هم کاری مفید انجام می دهند.
همچنین کارگران ساعاتی را که سرگرم آبیاری نخلستان و باغ ها هستند کم و بیش بدین کار می پردازند. از بهم پیوستن چند رشته «دوز» طناب و بند کلفت تر می سازند که نوعی از آن در «تاب خوردن» استفاده می شود. نوع دیگری از آن که باریکتر از « دوز» معمولی است در دوختن بعضی ابزار مانند دموک و تاکو و یا بستن درب مشک های آب به کار می رود . « دوز » به وسیله ی انگشتان دست بافته می شود .
۱۰ـ زیر پایی
از دیگر محصولات حصیری زیر پایی است که وسیله ای برای نشستن به قطر بیست سانتیمتر و دایره شکل که از برکت نخل بافته می شود و چون به مقدار کافی بافته شد به صورت گرد پیچیده و می دوزند ، زیرپایی در واقع یک نوع 3 پایه ی کوتاه بدون پایه است و در هر گوشه و کنار منزل می توان آن را مورد استفاده قرار داد .
۱۱ـ ست
ست یکی دیگر از کارهای صنایع دستی است. نوعی سبد بزرگ است که برای نگاهداری و یا جا به جا کردن خرما و جو و گندم و غیره به کار می رود .
۱۲- سربونی
یکی دیگر از کارهای صنایع دستی سربونی است که نوعی سبد استوانه ای شکل دارای سر می باشد و همچون جعبه ای کوچک ، گنجینه ی زیورآلات و وسائل خیاطی بانوان است و البته این حرف ها مال 30 ـ 40 سال پیش است و گرنه امروز چمدان های کوچک و بزرگ ساخت داخل و خارج مجال عرض اندام از سربونی گرفته اند و سربونی ، سر خود گرفته و در کنج عزلت آرمیده است .
۱۳ـ سیلک
سیلک از کارهای صنایع دستی است .از خانواده ی سربونی و چیزی شبیه به آن با قامتی رساتر و با این تفاوت که کلاه یا سر آن به وسیله ی دو رشته ریسمان مویی به تنه وصل است . سیلک نیز همانند سربونی سالهاست از انظار ناپدید گردیده و کسی از آن سراغی نمی دهد .
۱۴ـ سواس
یکی دیگر از محصولات حصیری سواس است که نوعی پای افزار محلی است که از رشته های تازه و مرغوب می بافند و به دمپایی های امروزی شباهت دارد با این تفاوت که در قسمت عقب بندی دارد که پا را در خود محکم نگاه می دارد .
سواس را در قدیم ، کارگران می پوشیدند و امروزه از آن نشانی نیست و هم آن ها اصطلاح « سواس در » را در مورد مقدار راهی که با پا پیمودن آن ، یک « سواس » پاره پاره و از هم دریده می شد به کار می بردند .
۱۵ـ سوند
سوند از کارهای صنایع دستی است .وسیله ای برای پوشش سقف ها و ساختن خانه های کپری که از به هم بافتن شاخه های بلند نخل به وجود می آید . برای این منظور به قدر نیاز شاخه های خشک را مدتی در جای مناسبی خیس می نمایند و همین که به قدر کافی شاخه ها نرم شدند آن ها را از آب می گیرند و به کمک «دوز» در سه یا پنج ردیف به هم می بافند. بیشتر خانه های روستایی به کمک سوند ساخته می شود .
سوند را گاه زیر « تک » یا حصیر می اندازند تا سطح نرم و راحتی به وجود آید . بافت هر ردیف سوند را یک نفر به عهده می گیرد و هم زمان با هم پیش می روند تا آن را به پایان برسانند .
۱۶ـ شلوت
شلوت از محصولات حصیری می باشد . نوعی حصیر گرد به قطر متوسط یک متر که از برگ خرما بافته می شود و معمولا زیر منقل می اندازند تا ذرات آتش و خاکستر به فرش آسیبی نرسانند . در موارد اضطراری از آن همانند یک سینی بزرگ استفاده می شود و سفره ی شام یا ناهار را روی آن می چینند .
۱۷ـ کفات
یکی دیگر از کارهای صنایع دستی کفات است .ظرف بسیار بزرگ برای نگه داری غلات را کفات می گویند . کفات در اندازه های مختلف ساخته می شود و به شکل یک خمره ی بزرگ است . گنجایش متوسط آن 250 تا 300 کیلو غلات است . از روزی که آسیاب های کوچک محلی از کار افتاده و آردهای بسته بندی شده وارد زندگی شده، کفات به دست فراموشی سپرده شده و ظاهراً کسی را بدان نیازی نیست .
۱۸ـ کفاتر
کفاتر نیز از صنایع دستی است که ظرفی کوچک با ظرفیت تقریبی 5 ـ 6 کیلو برای نگهداری خرما که سابقاً در بعضی خانواده ها چند تایی از آن من باب تفنن می ساختند و اینک سالهاست که از آن خبری نیست .
۱۹ـ کچیل
از صنایع دستی دیگر کچل است که ظرفی بزرگتر از کفاتر برای نگهداری خرما که حال و روزگاری چون یار دیرین خود کفاتر پیدا کرده است.
۲۰ـ مشکو
مشکو کوچکترین ظرف خرما که آن نیز بازیچه ی کودکان بود و صد البته که فعلا راه به جایی و محلی از اعراب ندارد .
شما هم شهری های عزیز می توانید برخی از اقلام صنایع دستی را در سایت دیارمو ببینید .
غرفه دیارمو در باسلام و ترب نیز فعال می باشد که جهت آسان تر شدن خرید شما عزیزان می باشد.
- پشتیبان 3
- آبان 8, 1403
- 1417 بازدید
