ترکه بافی
هر یک از شهرهای ایران، صنایع دستی مخصوص خود را دارد. صنایع دستی برخی از شهرهای جنوبی کشور مانند بیرجند، استان خراسان جنوبی، مناطق مرکزی و حتی برخی از مناطق شمالی ایران مانند گیلان، سبدها و سایر محصولات حصیری هستند.
این صنایع دستی حاصل هنر تقریباً فراموش‌شده ترکه بافی هستند. ازآنجایی‌که امروزه ظروف پلاستیکی در تمام فروشگاه‌ها یافت می‌شوند، ممکن است کمتر کسی به فکر استفاده از ظروف حصیری بیفتد. هرچند این محصولات هنری و سنتی ایرانی، هنوز هم جذابیت خاص خود را دارند و نمی‌توان انکار کرد که وجود چنین کالاهایی درون منزل، نمای جذابی برای خانه شما ایجاد می‌کند.
اگر شما هم به صنایع دستی و هنر قدیمی ایران زمین علاقه‌مند هستید، در ادامه مطلب با ما همراه باشید تا روش های مختلف ترکه یا حصیر بافی را باهم بررسی کنیم.
ترکه بافی چیست؟
این هنر در شهرهای مختلف ایران، نام‌های متفاوتی دارد. برای مثال، در استان گیلان به این کار مروار بافی گفته می‌شود. مروار یک ترکه است که از شهرهای تهران، مراغه، همدان و… تهیه می‌شود. همچنین، با توجه به چوبی که برای این کار مورداستفاده قرار می‌گیرد هم ممکن است نام این هنر در استان‌های مختلف، باهم تفاوت داشته باشد.
برای مثال در مشهد، به دلیل تهیه ترکه‌های موردنیاز سبد بافی از درخت ارغوان، به این کار ارغوان بافی گفته می‌شود. در بیرجند، زمانی که برای سبدبافی از چوب درختچه‌های نازکی مانند سافترگ یا همان بادام و بیدمشک استفاده می‌شود، به آن سفترک بافی و زمانی که مواد اولیه برای تهیه سبد ساقه گندم است، به آن پخل بافی می‌گویند.
درست است که نام این هنر در مناطق مختلف کشور و با توجه به مواد اولیه‌ای که مورداستفاده قرار می‌گیرد، ممکن است متفاوت باشد. اما در اکثر موارد روشی که برای سبد بافی استفاده می‌شود، یکسان است.
اگر بخواهیم تعریفی کلی برای ترکه بافی ارائه دهیم، می‌توانیم بگوییم که این هنر سنتی، شامل ساخت ظرف‌ها و محصولات تزئینی مختلف، با استفاده از ترکه‌ها و شاخه‌های نازک درختچه‌ها و درختان است.
مواد اولیه سبد بافی چیست؟
همانطور که اشاره کردیم، مواد اولیه این کار از چوب درختانی مانند درخت بید (درخت سرخ بید یا مینا و درخت بید رودی)، درختچه‌های بادام تلخ و بادام کوهی، درخت ارغوان، درخت بیدمشک، کاه، ساقه گندم و… به دست می‌آید.
روش به دست آوردن هریک از این مواد هم باهم فرق دارند. برای مثال، در خراسان جنوبی که برای سبد بافی از ترکه درختان بید و بیدمشک استفاده می‌شود، در زمستان که شاخه‌های نازک این درختان مرغوب‌تر هستند، آن‌ها را قبل از اینکه سبز شوند و جوانه بزنند از درخت جدا می‌کنند. البته این کار را در سایر فصل‌های سال هم می‌توانند انجام دهند اما همانطور که گفتیم، شاخه‌ها در زمستان وضعیت مطلوب‌تری دارند.
در برخی دیگر از مناطق هم که درختچه‌های بادام در اطراف مناطق بیابانی روستاها می‌روید، مردم از اوایل مرداد ماه تا اواخر زمستان شروع به چیدن این ترکه‌ها می‌کنند. این چوب‌های نازک باید تمیز شوند، یعنی برگ‌های اضافی آن‌ها جدا شود و سپس بر اساس اندازه دسته‌بندی شوند.
پخل بافی چیست؟
در مورد پخل بافی، معمولاً برداشت ساقه‌های گندم در فصل بهار انجام می‌شود، اما اگر در سایر فصول سال هم مردم بتوانند به گندم دسترسی پیدا کنند، امکان استفاده از آن‌ها وجود دارد.
بعد از آماده کردن ترکه‌ها، نوبت به سایر وسایل موردنیاز برای سبد بافی می‌رسد. شاید تصور کنید برای این کار کافی است از یک قیچی یا چاقو استفاده شود. اما با توجه به محصولی که قرار است تولید شود، به وسایل متنوعی هم نیاز است.
ازجمله این وسایل، سوخت‌هایی مانند نفت، چوب‌هایی که بتوان به‌عنوان هیزم از آن استفاده کرد، گاز یا گازوئیل است. برای اینکه محصولات نمای بهتری داشته باشند، می‌توان از روغنی به نام جالا استفاده کرد. اگر سبد یا ظرفی که قرار است ساخته شود، دارای قالب فلزی باشد که انعطاف‌پذیری ندارد، می‌توان از میل‌گرد استفاده کرد. همچنین، برای ساخت شکل فلزی ظروف هم می‌توان از لوله پولیکا استفاده کرد. مواد دیگری هم مانند مفتول، چسب چوب و میخ هستند که با توجه به ظرفی که ساخته می‌شود، می‌توان از آن‌ها بهره گرفت.
روش سبد بافی
همانطور که ذکر شد، تفاوت عمده روش های ترکه بافی، در نوع چوبی است که برای ساخت سبد و محصولات دیگر مورداستفاده قرار می‌گیرد. در ادامه قصد داریم روش سبد بافی را به‌صورت گام به گام بررسی می کنیم.
آماده کردن ترکه‌ها
در ابتدا ترکه‌های نازکی که از درخت‌ها جداشده‌اند، بر اساس طول و اندازه آن‌ها از هم جدا می‌شوند، سپس تمام مواد زائد اطراف ترکه را جدا می‌کنند تا ترکه‌ها کاملاً صاف و برای سبد بافی آماده شوند. برای سبدبافی، ترکه‌ها باید رطوبت داشته باشند و انعطاف‌پذیر باشند، اگر ترکه‌های موردنظر دارای چنین ویژگی نباشند، باید آن‌ها را در آب قرار دهند. با توجه به دمای آب، زمانی که ترکه‌ها باید خیس بخورند متفاوت است. یعنی در صورت استفاده از آب گرم، ترکه‌ها باید یک هفته در آن باقی بمانند، ولی اگر ترکه‌ها در حوضچه‌های آب سرد قرار داده شوند، آماده شدن آن‌ها بیش از دو هفته طول می‌کشد.
با توجه به نوع ترکه‌ای که انتخاب می‌شود، گاهی ممکن است نیاز باشد که بعد از جدا کردن ترکه‌ها، آن‌ها را بجوشانند. برای مثال، در صورت استفاده از مروا، باید آن را حدود 20 ساعت بجوشانند، سپس بعد از پختن آن‌ها، باید پوست ترکه‌ها با دست جدا شود.
روش‌های متفاوتی برای ترکه بافی وجود دارد، ازجمله بادومی بافت، کف باف، بافت تسمه‌ای و… . برای اینکه بتوانید فرآیند سبد بافی را به‌درستی درک کنید، باید بدانید که در کل، سبد بافی سه مرحله دارد. این کار همیشه از کف سبد شروع می‌شود. کف یا پایه سبد می‌تواند بیضی، گرد و یا مربعی شکل باشد. از سه روش می‌توان برای بافت دیواره‌های سبد استفاده کرد:
روش مارپیچی: در این روش ترکه‌ها از زیر و یا روی نی‌های دیگری که به حالت عمودی قرارگرفته‌اند عبور می‌کنند.
روش جفت: در این روش همانطور که از نامش پیداست، دو ترکه باهم جفت شده و دور همدیگر پیچیده می‌شوند.
روش ساخت دیواره: در این روش از سه ردیف ترکه برای بافت دیواره سبد استفاده می‌شود.
درنهایت نوبت به بافت لبه سبد می‌رسد. در این بخش باید به شکلی ترکه‌ها را در هم گره زد که امکان باز شدن آن‌ها وجود نداشته باشد.
حالا بیایید مرحله بافت را با جزئیات بیشتری بررسی کنیم. شاید در ویدیوهای مربوط به سبد بافی دیده باشید که معمولاً در ابتدای کار چهار ترکه را در کنار هم قرار می‌دهند و سپس چند ترکه دیگر را به شکلی روی آن‌ها قرار می‌دهند که همدیگر را قطع کنند. بعد از ترکه‌های باریک‌تر برای بافتن و محکم کردن آن‌ها استفاده می‌شود. یعنی این ترکه‌های باریک‌تر، با روش یکی از رو و یکی از زیر، که تقریباً همه ما با آن آشنا هستیم، از میان ترکه‌هایی که روی هم قرارگرفته‌اند می‌گذرند و کف سبد را می‌سازند. سپس بعد از بافت سبد یا ظرف موردنظر تا انتها، لبه‌های کار از طریق روش مارپیچی به داخل خم می‌شوند.
درنهایت، ترکه‌هایی که قرار است در سبد به‌صورت افقی جای بگیرند را بر اساس قطری که دارند به سه یا چهار بخش تقسیم می‌کنند.
مرحله نهایی سبد بافی
ازآنجایی‌که ظرف بافته‌شده، با ترکه‌های خیس ساخته شده است، برای اینکه شکل خود را حفظ کند و کپک هم نزند، باید آن را خشک کنیم. برای این کار باید ظروف ساخته شده، در نور آفتاب یا در کل در فضای باز قرار داده شوند.
بعدازاینکه محصولاتی که از طریق ترکه بافی ساخته‌شده‌اند خشک شدند، می‌توان آن‌ها را با وسایلی مانند فرچه تمیز کرد. گاهی اوقات بعد از تمیز کردن ظرف مرحله‌های اضافه‌ای هم وجود دارد، مانند اینکه برای افزایش استحکام ظروف، آن‌ها را با چسب چوب می‌پوشانند. درنهایت می‌توان از روغن جلا برای افزایش دوام ظروف استفاده کرد.
محصولات تولیدی از طریق سفترک بافی
برخی از محصولاتی که با استفاده از چوب درختچه بادام یا ترکه‌های نازکی مانند درخت بیدمشک تولید می‌شوند، شامل سبدهای مخصوص آبکش کردن برنج به نام تگیج، ظروف نگه‌دارنده مواد غذایی مانند شولگ که از آن به‌عنوان ظرف نگه‌دارنده کشک استفاده می‌شود، سبدهای مخصوص دمی، سبد میوه، جای لباس، لوستر تزئینی، وسایل منزل مانند میز و صندلی و… هستند.
رنگ این سبدها و ظروف هم به ترکه‌ای که مورداستفاده قرار می‌گیرد، بستگی دارد. سبدهایی که با ترکه‌های درخت بید بافته می‌شوند، سرخ و ظریف‌تر هستند، ولی سبدهایی که با چوب درخت بادام کوهی بافته می‌شوند، در ابتدا به رنگ سبز هستند و بعد از مدتی استفاده، رنگ آن‌ها به خاکی تغییر پیدا می‌کند. هر یک از این سبدها هم کاربردهای خاصی دارند.
جمع‌بندی
همانطور که ذکر شد، ترکه بافی از هنرهای سنتی ایران است که از آن برای بافتن ظروف و محصولات طبیعی استفاده می‌شود. این ظروف با توجه به نوع ترکه‌ای که برای بافت آن‌ها به کار می‌رود، در برخی از فصول سال بیشتر در دسترس هستند. برای مثال، سبدهایی که با ترکه‌های درخت بید بافته می‌شوند، در اوایل سال و در فصل بهار بیشتر یافت می‌شوند، اما شما می‌توانید سبدهای بافته‌شده با چوب درخت بادام را تا اواسط تابستان و حتی در سایر فصول سال هم پیدا کنید. مزیت این ظروف طبیعی به آن است که هیچ‌گونه حساسیتی برای شما ایجاد نمی‌کنند و استحکام زیادی دارند. شستشو و خشک‌کردن این ظروف هم بسیار ساده است.
در فروشگاه دیارمو انواع محصولات ترکه بادومی با هر سایزی وجود دارد.
همچنین در غرفه باسلام دیارمو نیز تمامی کارهای ترکه بادومی موجود و قابل سفارش هست.
- پشتیبان 3
- دی 8, 1403
- 235 بازدید
