آداب و رسوم پیش از نوروز در ایران | سنت استقبال از بهار

سال روزهای پایانی خود را تجربه می کند و تقویم خبر از آمدن نوروز می دهد. مردم سرزمین مان به تکاپو افتاده اند تا از آداب و رسوم پیش از نوروز در ایران جا نمانند و سنت ها را به جای بیاورند. همه کم و بیش آداب قبل از رسیدن سال نو را می دانند و از ماه ها قبل برای اجرای شان برنامه ریزی می کنند. باید همه چیز مهیای آمدن بهار و برپا شدن خوان نوروزی شود؛ برای همین است که کسی چیزی برای اجرای آداب عید نوروز کم نمی گذارد و همه تمام توان شان را در هر چه بهتر اجرا کردن رسم ها به کار می گیرند؛ آیین هایی که از گذشته تا به امروز تغییرات زیادی به خود دیده اند.

امروزه همه با نزدیک شدن به سال نو به کارهای خاصی مشغول می شوند که همگی آنها از گذشته های دور به یادگار مانده اند. این مراسم عبارتند از:

۱- خانه تکانی | زدودن آلودگی ها

اواسط بهمن که از راه می رسد کم کم ذهن خانم خانه به شستن، تمیز کردن، وسایل نو خریدن، تعمیر کردن ابزارها، شستن فرش‌ها و لباس‌ها مشغول می شود. طبق رسم دیرین، برنامه ریزی برای خانه تکانی را خانم خانه برعهده می گیرد.

دلیل این خانه تکانی چیست؟ در ایران باستان اعتقاد بر این بود که نباید هیچ گونه آلودگی از سال پیش، بر جسم و جان خانه باقی بماند و باید سال نو در محیطی پاکیزه برای اعضای خانواده آغاز شود.

بهتر است در این میان فراموش نکنیم که خانه تنها یک نمود بیرونی از زندگی ماست و آنچه اهمیت دارد این است که با دلی پاک و عاری از هر گونه کینه و نفرت به استقبال عید نوروز برویم.

2- خریدهای نوروزی 

با آغاز ماه اسفند بازارها و مراکز خرید رنگ دیگری به خود می گیرند. همهمه ای در بازارها و خیابان ها برپا می شود و بساط دست فروشان در همه جا به چشم می خورد. هرکس بسته به وسع مالی خود سعی می کند تکه ای لباس نو بخرد و وسایل پذیرایی از مهمانان عید نوروز را آماده کند. در این میان بسیاری به فکر نو کردن وسایل زندگی شان می افتند و دوست دارند با ورود به سال نو تعدادی لوازم نو نیز در خانه داشته باشند.

آجیل، میوه و شیرینی هم قسمت های خوشمزه این خرید هستند.

3- از راه رسیدن حاجی فیروز و عمو نوروز

حاجی فیروز یک چهره شناخته شده در فرهنگ  ایرانی است که در روزهای پایانی سال، به شهرها و روستاها می آید تا خبر رسیدن نوروز را به مردم بدهد. حاجی فیروز مردی لاغراندام است که کلاه دوکی بر سر دارد و گیوه های نوک تیز با لباسی سُرخ برتن می کند. او یک دایره‌ زنگی یا تنبک در دست می گیرد و به رقص، شیرین‌کاری و خواندن آواز می پردازد و هرکس می تواند بسته به وسع خود مقداری پول به او پرداخت کند.

به جز حاجی فیروز، چهره دیگری نیز در خیابان ها به چشم می خورد که آمدن سال نو را نوید می دهد و با نام عمو نوروز یا بابا نوروز شناخته می شود. این شخصیت افسانه ای به همراه حاجی فیروز می آید و در شهرها و روستاها به گردش می پردازد. از ویژگی های ظاهری او می توان به مو و ریش سفید، کلاه نمدی، کمربند ابریشمی آبی، شال سفید، شلوار کتان و گیوه تخت‌ نازکش اشاره کرد.

4- کاشتن سبزه

سبزه کهن ترین و بارزترین نمادی است که بر سر سفره هفت سین قرار می دهیم. اهمیت این نماد به حدی است که در گذشته های دور و در ایران باستان، 25 روز مانده به پایان سال، دوازده ستون از خشت خام در میدان شهر می ساختند تا به نشانه ۱۲ ماه سال بر روی هریک دانه یا غله ای بکارند. گندم، جو، برنج، باقلا، ، ارزن، ذرت، لوبیا، نخود، کنجد، عدس و ماش را بر روی هر یک از این ستون ها سبز می کردند. مردم در ششمین روز فروردین، شادی کنان این سبزه ها را می کندند و جشنی برپا می ساختند.

درست است که امروزه دیگر خبری از آن ستون ها نیست؛ اما هنوز هم بسیاری در خانه های شان رسم سبزه سبز کردن را انجام می دهند و ده روز یا دو هفته پیش از نوروز، در ظرف‌های کوچک و بزرگ دانه‌هایی چون گندم، عدس، ماش و … را سبز می کنند تا بر سر سفره هفت سین قرار گیرد.

5- پنجشنبه آخر سال

یادکردن از رفتگان یکی دیگر از مراسم استقبال از نوروز است که از دیرباز میان مردم رواج دارد. این مراسم برای آنهایی که به تازگی و در طول سال گذشته عزیزی را از دست داده اند، رنگ و بوی دیگری دارد و از اهمیت خاصی برخوردار است.حتی برخی سبزه و وسایل هفت سین یا نمادهایی از نوروز را بر مزار رفتگان می نهند تا روح آنها را در شادی این جشن سهیم کنند.

برای آنکه سال با حال و هوایی معنوی خاتمه یابد، به جز زیارت اهل قبور، رفتن به زیارتگاه‌ها و امامزاده ها و مزار شهدا نیز در این روز انجام می شود و اماکن متبرکه را مملو از جمعیت می کند.

6- سمنوپزون

سمنو یکی از اجزای خوشمزه سفره هفت سین است که در بسیاری از مناطق ایران طی مراسم خاصی طبخ می شود. اعضای خانواده و دوستان دور هم جمع می شوند و با خواندن آوازهای خاص و حتی برگزاری رقص های محلی سمنوی هفت سین را تهیه می کنند.

جوانه گندم و آرد مواد اصلی تشکیل دهنده این خوراکی هستند که علاوه بر نقش نمادین در هفت سین، خواص زیادی نیز برای سلامتی انسان دارد.

7- آماده سازی و وسایل هفت سین 

سفره هفت سین مهم ترین نماد نوروز است که در خانه ها برپا می شود. از دیرباز این سفره رنگین، ۷ روییدنی و خوراکی که با حرف “سین” شروع می شوند را در خود دارد: سیب، سبزه، سنجد، سماق، سیر، سرکه و سمنو.

علاوه بر این خوراکی ها، قرآن، آینه، شمع، تخم‌مرغ رنگ شده، ماهی قرمز، نان و سبزی، گلاب، گل، سکه و … نیز بر سر این سفره قرار می گیرند. جالب است بدانید که مردم هر شهر و دیار به گونه ای متفاوت این سفره را می آرایند و سعی می کنند به بهترین شکل آن را آماده کنند.

8- چهارشنبه سوری | برافروختن آتش در پایان سال

غروب آ‌خرین سه شنبه سال به چهارشنبه سوری مشهور است و در این شب مراسم مختلفی انجام می گیرد. اصلی ترین مراسم، برپا کردن آتش و  پریدن از روی آن است که در همه نقاط کشور برگزار می شود. مردم در شهرها و روستاها جشنی برپا می کنند و نشاط و شادمانی در همه جا به چشم می خورد.

9- خوردن سبزی پلو | طعم تازگی و نشاط

به شب پیش از سال تحویل شب عرفه می گویند و در طی آن از خانه ها، بوی سبزی پلو با کوکوسبزی، سیر تازه و ماهی به مشام می رسد. در قدیم، آنهایی که توانمندتر بودند برنج، روغن، ماهی و تخم مرغ برای مستمندان تهیه می کردند تا آنها نیز بتوانند از این شب بهره ببرند.

اعتقاد بر این است که خوردن این غذا در این شب، دل را زنده می کند و نشاط و سرزندگی به همراه می آورد.